Wystawę Fabryka złudzeń. Fotografie Danuty Rago, pierwszą indywidualną prezentację twórczości Rago od niemal ćwierćwiecza, pokazywaliśmy w galerii Fundacji Archeologia Fotografii na ulicy Chłodnej 20 w dniach 26.10 – 10.12.2023. Wernisaż odbył się 26 października o godzinie 18:00. Poza tym zorganizowaliśmy wydarzenia towarzyszące wystawie: 21 listopada 2023 oprowadzanie kuratorskie, a 4 grudnia wykład z Adrianem Wykrotą. Kuratorką wystawy była dr Weronika Kobylińska.
Dziękujemy wszystkim gościniom i gościom naszej wystawy oraz uczestniczkom i uczestnikom wydarzeń towarzyszących za obecność i tworzenie z nami Społecznego Centrum Fotografii! Oto dokumentacja zawierająca fotografie wystawy i teksty kuratorskie prezentowane w przestrzeni galerii.
Wstęp kuratorski
Danuta Rago była fotoreporterką, której zdjęcia publikowały tak istotne czasopisma jak „Świat” i „Perspektywy”. Przez 44 lata aktywności zrealizowała nieskończoną liczbę tematów. Jednak jej archiwum dopiero od końca 2020 roku stało się przedmiotem badań, dzięki otoczeniu go opieką przez Fundację Archeologia Fotografii. Pierwsza od niemal ćwierćwiecza indywidualna prezentacja fotografii Rago ma na celu przypomnienie jej twórczości.
Narrację wystawy wyznacza zasada kontrastu. Monochromatyzmowi przeciwstawiony jest kolor. Postęp zestawiono z ubóstwem. Z dotkliwym niedostatkiem spotyka się zaś (pozorny?) splendor.
Czarno-białe reportaże skontrastowano na ekspozycji z barwnymi zdjęciami reklamowymi, których retro-estetyka jest bardzo współczesna. Szczególny design przedmiotów fotografowanych przez Rago oraz ich zmysłowe, soczyste kolory miały jednak przede wszystkim mamić ówczesnych konsumentów_tki i dawać zwodnicze wrażenie luksusu. Gorzkie, monochromatyczne fotoreportaże dotyczą zaś sfer jeszcze silniej podporządkowanych socjalistycznej ułudzie. Rago, jako baczna obserwatorka rzeczywistości, ukazywała absurdalność propagandowych haseł i surowy charakter fabrycznych przestrzeni. Choć zdjęcia były utrzymane w duchu dokumentalnym, to wydają się w metaforyczny sposób komentować pęknięcia w utopijnym projekcie Polski Ludowej.
Bajkowa wizja niedościgłego Zachodu również zostaje poddana krytycznej analizie przez Rago. Tytuł wystawy oddaje rozczarowanie oboma systemami obserwowanymi przez fotografkę: zarówno komunistycznym, jak i kapitalistycznym. Zdjęcia Danuty Rago inspirują zatem do postawienia pytania: jak wygląda „fabryka złudzeń”, w której funkcjonujemy dziś?
Danuta Rago (1934–2000) – związała się z fotografią w 1952 roku, tuż po maturze. Rozpoczęła wtedy pracę zawodową w Pracowni Fotograficznej Zarządu Ochrony i Konserwacji Zabytków w Ministerstwie Kultury i Sztuki. Od 1956 roku pracowała jako fotoreporterka w ważnych tytułach prasowych, takich jak „Walka Młodych”, „Sztandar Młodych”, „Agencja Robotnicza”, a później w „Świecie” i „Perspektywach”. W redakcji ostatniego tytułu pracowała przez cały okres jego istnienia, czyli przez ponad 30 lat. Członkini Związku Polskich Artystów Fotografików, angażowała się też w działalność innych stowarzyszeń środowiskowych. Po przejściu na emeryturę pełniła funkcję prezeski Okręgu Warszawskiego ZPAF (1990–1995), a następnie skarbniczki (1995–2000). Wydała cztery albumy fotograficzne, miała kilka wystaw indywidualnych. Odznaczona Złotym Krzyżem Zasługi (1979) oraz Odznaką „Zasłużony Działacz Kultury” (1989).
fot. Kate Smuraga i Maria Popkowska
Vintage prints
Zdjęcia Rago zachowały się przede wszystkim w formie negatywów i slajdów. Po ich zdigitalizowaniu przez FAF, mogą być ukazane na wystawie za pomocą współczesnych wydruków. W gablocie prezentujemy oryginalne vintage prints (odbitki z epoki), które Rago przedłożyła na Komisję Artystyczną Związku Polskich Artystów Fotografików (ZPAF) 5 listopada 1976 roku. Rago aplikowała do ZPAF w 1969, 1970 i 1976 roku. Za trzecim razem – z sukcesem.
Stykówki
W swoim archiwum Rago przechowywała razem negatywy oraz wykonane z nich stykówki, na których chętnie dokonywała odręcznych oznakowań. Umożliwiało to łatwiejsze wykonanie nowych odbitek z danego materiału. Często przygotowane przez nią wglądówki (odbitki wstępne o charakterze poglądowym) zawierają też rysunki ukazujące jak planowała dane zdjęcie wykadrować. Zabieg kadrowania umożliwiał poprawienie jego kompozycji i pozbycie się niepotrzebnych części obrazu.
Stykówka powstaje poprzez umieszczenie pasków negatywu bezpośrednio na arkuszu papieru fotograficznego (oraz unieruchomieniu ich poprzez przyciśnięcie kawałkiem czystej szyby), naświetleniu arkusza i wykonaniu odbitki w sposób typowy dla całego procesu analogowego.
Nietypowy bohater: dziecko i jego emocje
Figura dziecka zajmuje miejsce szczególne w twórczości Rago. Fotografka unikała jednak ukazywania dzieciństwa w sposób sentymentalny. Dzięki skrupulatnej obserwacji i uważności, była w stanie oddać całe spektrum skomplikowanych emocji małych bohaterów i bohaterek zdjęć: niezadowolenie, melancholię, frustrację czy zagubienie. W tym kontekście, postawa Rago przypomina strategię Zofii Rydet zastosowaną w cyklu Mały człowiek (1952–1963).
Zilustrować pragnienia
Narracja wystawy płynnie przechodzi od portretów dzieci ku fotografii użytkowej. Bohaterkami zdjęć są młode kobiety uwikłane w świat atrakcyjnych produktów – kosmetyków do pielęgnacji i sprzętu AGD. Zarówno dzieci, jak i dorośli szukają ucieczki od rzeczywistości – za pomocą zabawek czy luksusowych towarów starają się przybliżyć do świata niedościgłych marzeń.
Zdjęcia reklamowe Rago powstawały w plenerze lub w warunkach domowych, z wykorzystaniem podstawowego wyposażenia. Mimo ograniczeń natury technologicznej ich estetyka zachowuje świeżość i atrakcyjność. Część prezentowanych na wystawie fotografii miała charakter roboczy. Ich ostateczną formę i docelowy sposób kadrowania możemy zobaczyć dopiero porównując ten materiał z jego finalną, opublikowaną w tygodnikach ilustrowanych wersją. Rago często ucinała zbędne elementy zdjęcia figurujące na drugim planie.
Wernisaż, 26.10.2024, fot. A. Kuźma
Tygodnik „Perspektywy”
Tygodnik „Perspektywy” zaczął być wydawany w 1969 r. Wyróżniał się bogatą – jak na ówczesne czasy – szatą graficzną oraz dość dobrą jakością papieru i druku. Periodyk miał profil informacyjny a publikowano w nim głównie doniesienia polityczno-gospodarcze. Na jego łamach nie zabrakło też rozkładówek poświęconych modzie, polskim zabytkom czy relacjom z wystaw. Rago była w stanie sprostać różnorodnym wyzwaniom fotograficznym wynikającym z szerokiego zakresu tematycznego pisma. Wykonywała portrety znanych osób, robiła zdjęcia dzieł sztuki, fotografowała zakłady przemysłowe wypełnione nowoczesnymi maszynami a także dokumentowała oficjalne wydarzenia z uczestnictwem najwyższych władz (np. spotkanie Wojciecha Jaruzelskiego z Andriejem Greczko w 1970 roku). W 1977 roku Rago została szefową zespołu fotoreporterów w „Perspektywach” i zarządzała pracą innych reporterów.
Samo życie. Album fotografii reporterskiej
W tym albumie, wydanym w 1971 roku, opublikowano ponad 200 zdjęć autorstwa kilkudziesięciu fotoreporterów współpracujących z państwową Centralną Agencją Fotograficzną (CAF). Pośród 40 nazwisk znajdziemy tylko jedną kobietę: Danutę Rago. Dominację mężczyzn w środowisku fotograficznym dostrzegała sama Rago, która podkreślała, że fotograf prasowy „to zawód męski a wolne soboty nie istnieją”. Z kolei we wspomnieniu o swojej pracy dla CAF w latach 1966-1969 pisała: „To była harówka. Moi koledzy fotografowali rolleiflexami, pentaconsixami, innymi linhoffami, używali fleszów, ja natomiast pracowałam na filmie małoobrazkowym i bez flesza”.
Amerykański sen?
W 1965 roku Rago odbyła podróż do Nowego Jorku. Zdjęcia z tego wyjazdu są niearanżowane i spontaniczne, utrzymane w duchu fotografii ulicznej. Rago pracuje tu w odmienny sposób, niż w przypadku fotografii prasowej, która wymusza udokumentowanie konkretnych wydarzeń czy postaci. W USA Rago obserwuje nurt codziennego życia wielkiej metropolii i jej anonimowych mieszkańców. Znamienne dla tej serii jest zdjęcie Statuy Wolności. Rago ukazuje nie tylko słynny monument, ale i spoglądającego na niego mężczyznę a obraz jest zdeformowany przez nakładające się na siebie odbicia. Głębokie kontrasty i zwielokrotnienie motywu balustrady odgraniczającej bohatera od pomnika, potęgują wrażenie niepokoju. Fotografka ukazuje jak niedościgniony jest amerykański sen o równości i szczęściu w społeczeństwie, w którym króluje konsumpcjonizm.
Oprowadzanie kuratorskie, 21.11.2023, fot. Anna Sańczuk
Organizator
Projekt współfinansowany przez m. st. Warszawę
oraz Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego.
