Plakaty

Plakaty cyrkowe stanowią prawie odrębny działa plakatu. W latach 50. i 60. XX wieku powstawało ich wiele, były okazją do stosowania ciekawych formalnie zabiegów. W zbiorze Wojciecha Zamecznika zachowała się seria powiększeń pokazująca krok po kroku drogę do ostatecznej formy plakatu. Od lekko poruszonej fotografii cyrkowców na trapezie, poprzez wprowadzenie tej fotografii w rotację, jej zdublowanie, po finalną makietę z namalowanym odręcznie, plakatową farbą, napisem "cyrk".

Plakat VIII Ogólnopolskiej Wystawy Fotografiki oparty jest na eksperymentach świetlnych. To ruchy latarki rejestrowane na długim czasie naświetlania, bądź oświetlony, rozhuśtany uchwyt statywu. Fotografie z tej serii były także pokazywane przez Zamecznika jako autonomiczne prace fotograficzne i pokazywane między innymi na OWF-ach.

Plakat przygotowany na wystawę Poolse Schilderkunst van nu w Stedlijk Museum w Amsterdamie (1959) to jeden przykładów zastosowania dosłownego malarskiego gestu, z którego Zamecznik zazwyczaj rezygnował. W roczniku warszawskiej ASP (1974) opublikowano jego wypowiedź: „Plastykę traktuję trochę jak produkcję maszyn – konstrukcję budynków. Staram się operować, jeśli można tak powiedzieć, „prefabrykowanymi”, elementami jak czcionka, jakieś gotowe formy. Pędzlem posługuje się najmniej”.

Seria plakatów / plansz, przedstawiających postacie z filmu Jerzego Kawalerowicza (Lucyna Winnicka w roli matki Joanny i Mieczysław Voit jako ksiądz Suryn), powstała przy okazji udziału "Matki Joanny..." w konkursie Festiwalu w Cannes (1961). Film otrzymał wówczas Nagrodę Specjalną Jury. Wojciech Zamecznik połączył tu przetworzone fotosy filmowe z ręcznie podmalowywanymi elementami. Artysta był również autorem czołówki filmu.

Plakat mające reklamować polską muzykę za granicą to kompozycja oparta na motywie rąk dyrygenta, wyłaniających się z czarnego tła. Efektem końcowym jest montaż pozytywowy fotografii dłoni z batutą, poddany grafizacji oraz ciągu poruszonych dłoni, które powstały w wyniku przesuwania statycznego obrazu pod powiększalnikiem. Fotograficzne próby do tego plakatu tworzą studium możliwości przedstawienia ruchu na płaskiej powierzchni, szczególnie interesujące w kontekście czołówek filmowych projektowanych przez Zamecznika, m.in. we współpracy z Janem Lenicą. Druga wersja plakatu reklamującego polską muzykę to fotomontaż twarzy Heleny Zamecznikowej i zamaszystego, umownego zapisu nut na pięciolinii.

W 1967 roku uroczyście odsłonięto Pomnik Ofiar Faszyzmu w Brzezince. Plakat Zamecznika z tego samego roku prawdopodobnie był częścią tych obchodów. Środki graficznego wyrazu zostały w nim zredukowane do jednolitego czarnego tła i liternictwa. Zamecznik zdeformował pod powiększalnikiem tytułowe hasło „Pamiętamy” i zabarwił je na czerwono. Prosty zabieg – zniekształcenie liter odnosi się do mechanizmów działania ludzkiej pamięci, która przemienia i wypacza przeszłość. Upamiętnianie i jego forma, bliższa codziennemu doświadczeniu, oddala się i zbliża do prawdy przeszłych wydarzeń.

Koperta płyty z nagraniem trzech utworów: Trenu pamięci ofiar Hiroszimy Krzysztofa Pendereckiego (1960), Muzyki na smyczki, trąbki i perkusję Grażyny Bacewicz (1958) oraz Etiudy Symfonicznej Artura Malawskiego (1948) została zaprojektowana na zamówienie Polskich Nagrań Muzycznych. Zamecznik wykonał robocze szkice do okładki w dwóch technikach. W wyniku pierwszej z nich powstało studium zreprodukowanych negatywowo zapisów świetlnych, przypominających smugi dymu. Wersja finalna plakatu została zrealizowana na bazie fotografii wykonanej w drugiej technice – prawdopodobnie malowaniu powierzchni odbitek wywoływaczem. Za tę okładkę Zamecznik otrzymał nagrodę „Złoty Kasztan” w ramach II Krajowego konkursu na opakowanie (Warszawa, 1964).

Wojciech Zamecznik bardzo dokładnie dokumentował swoją pracę. Fotograficzne reprodukcje plakatów najczęściej naklejał na białą kartkę A4. Każdy z nich jest opatrzony roczną datą, ale nie ma pewności czy nadawał ją sam czy zrobiła to jego żona Helena Zamecznikowa. Większość prezentowanych prac to plakaty do dystrybuowanych wówczas filmów produkcji polskiej, radzieckiej, włoskiej, jugosławiańskiej, czechosłowackiej, a w późniejszych latach – angielskiej i szwedzkiej. Wśród plakatów znajdują się także afisze wystawy, w tym słynnej The Family of Man (Teatr Narodowy, Warszawa 1959) oraz jubileuszowych, państwowych obchodów (np. Święto Polskiej Marynarki Wojennej, 1956). Między powstałymi między rokiem 1949 a 1966 plakatami zmienia się udział fotografii w kompozycji afiszów i pojawiają się nowe eksperymenty formalne: zwielokrotnienia, odbicia negatywowe, powiększenia. Kompozycje Zamecznika stale organizuje jednak, jak pisał Eryk Lipiński, suma dwóch trzech elementów, zderzenie znaku graficznego i fotografii.

Każdy z serii plakatów wykonanych dla festiwalu Warszawska Jesień w latach 1962-1965 wyraża za pomocą środków graficznych efekty muzyczne. W warstwie wizualnej plakaty Zamecznika luźno odnoszą się do technicznych zapisów dźwiękowych: amplitudy wykreślonej zyg-zagiem na oscylogramie (1964) lub fal dźwiękowych rozchodzących się po obwodzie koła (1965). Próba oddania efektów muzycznych nowym językiem graficznym jest istotna w kontekście utrwalenia się w połowie lat 60. pozycji eksperymentalnej muzyki elektroakustycznej na polskiej scenie muzycznej i na festiwalach Warszawskiej Jesieni. We wspomnieniach o Zameczniku wielokrotnie pojawia się motyw jego zainteresowania muzyką, a metaforyka związana z zasadami komponowania dźwięków i wyobraźnią muzyczną przenika do języka opisu jego twórczości. Eryk Lipiński w katalogu wystawy monograficznej Zamecznika (Muzeum Narodowe w Warszawie, 1968) napisał o nim: „(…) jak wytrawny akompaniator nie zagłusza solisty, nie powtarza, lecz prowadzi kontrapunkt, nie ilustruje, ale stwarza atmosferę”.

W archiwum Wojciecha Zamecznika znajduje się ponad 160 oryginalnych plakatów wykonywanych dla Filmu Polskiego, dla muzeów i przedsiębiorstw państwowych. Kolorowe reprodukcje oddają doskonale walory kompozycyjne i kolorystyczne tych prac.