Twórczość

Na fotografiach Chrząszczowej zrujnowana po wojnie Warszawa odżywa. W scenerii ruin odradza się drobny handel i przedsiębiorczość. Chrząszczowa dokumentuje prowizoryczne stragany zbudowane z płyt chodnikowych lub wiklinowych koszów, z których sprzedawano chleb, niewielkie stoisko z ciastkami przy Grobie Nieznanego Żołnierza i mural zapraszający do skorzystania z usług łaźni: „Kąpiele Diana czynne”. Część widoków zrujnowanych ulic z tego zbioru Chrząszczowa wykonała podczas wspólnych wypraw z Zofią Chomętowską.

Pejzaże Chrząszczowej powstawały najczęściej podczas prywatnych spacerów i wycieczek: w Konstancinie, gdzie mieszkała do lat sześćdziesiątych, w Warszawie i w czasie podróży na Dolny Śląsk i Mazury. To w większości krajobrazy – jeziora, rzeki i lasy – z pośród, których szczególną uwagę zwracają zimowe zdjęcia Wisły i rzeki Jeziorki.

Chrząszczowa fotografowała miasta i miejsca związane z powojenną odbudową kraju. Obszerny zbiór tworzą zdjęcia z tzw. ziem odzyskanych: Wrocławia, Kłodzka, Polanicy-Zdrój i Gdańska. Chociaż wiążą się z szeroko zakrojoną polonizacją tych terenów, nie mają propagandowego charakteru. W późniejszych latach Chrząszczowa fotografowała miejscowości wypoczynkowe: Nieporęt, Lanckoronę. Wykonała także serię zdjęć architektury drewnianej do książki Witolda Krassowskiego pt. „Architektura drewniana w Polsce” (1961).

Kompozycje abstrakcyjne z organicznymi kształtami powstały na bazie fotografii zwykłego przedmiotu. Obraz przypominający kwiat lub liść Chrząszczowa mogła uzyskać fotografując z dołu podwieszoną tkaninę z grubego materiału. Pofalowane krawędzie materiału, obszyte nitką, są mocno doświetlone, a reszta tkaniny jest przysłonięta cieniem. Kontrasty światła tworzą efekt abstrakcji i wydobywają dekoracyjny charakter kompozycji.

Zbiór fotografii roślin tworzy nietypowy zielnik suszonych kwiatów i martwych konarów. Wypełniające całą kompozycję drzewa i rośliny upodabniają się do siebie. Chrząszczowa fotografowała je tak, by wydobyć ich kształt, a nie, jak bywa w przypadku tradycyjnych zielników, detale. Silne kontrasty między czernią a bielą i negatywowe odbitki tworzą efekt płaskiej kompozycji. Sfotografowane okazy wyglądają jakby były przygniecione i zasuszone na kartach albumu.

Fotografie Chrząszczowej z lat 1961-1972 to przegląd warszawskich nowości architektonicznych. Dokumentacja nowych osiedli, sklepów i dróg daleka jest jednak od produkcyjnej stylistyki – brak w niej portretów śmiało patrzących w przód robotników i ich wytężonych mięśni. Z równą uwagą Chrząszczowa dokumentuje otwarty w 1962 roku Supersam i skromny pawilon handlowy WSS na Wólce Węglowej.

Chrząszczowa fotografowała rzemiosło artystyczne na zamówienie Instytutu Wzornictwa Przemysłowego. Przedmioty układała na neutralnym tle w sposób typowy dla zdjęć katalogowych. W ramach dokumentacji rzemiosła, ale już na własny użytek, Chrząszczowa fotografowała stare, żeliwiwne klamki.

Śródmieście Gdańska zostało zniszczone w czasie wojny w 90%. Częściowo w wyniku nalotów i ostrzału, częściowo w efekcie wyburzania miasta przez wojska radzieckie. Chrząszczowa fotografowała ruiny najważniejszych miejsc i zabytków Gdańska: żurawia, wyspy spichrzów, kościoła NMP, budynku ratusza i Długiego targu. Wykonała swoje zdjęcia w czasie gorących dyskusji nad odbudową gdańskiego Śródmieścia: odżegnywania się od niemieckich tradycji architektonicznych i prób wprowadzenia polskich elementów. W atmosferze silnej narodowej propagandy niemieckie szyldy zastępowano polskimi. Chrząszczowa utrwaliła ten moment i atmosferę – na jednej z fotografii obok muralu niemieckiej restauracji Restaurant zum Grunen Gewolbe, znajduje się napis „zajął restaurację Polak-repatr.”.

Instytut Wzornictwa Przemysłowego w 1954 roku stworzył specjalną serię butów i torebek, stawiając na wygodę, zdrowe materiały i nowatorskie rozwiązania. Prototypy butów letnich, zaprojektowanych przez Wandę Piechal, Marię Serafin i Ewę Zielińską dla pracowni kierowanej przez Józefa Pfeiffera, zostały opisane i przedstawione w serii wydawniczej "Nowe Wzornictwo Przemysłowe" IWP oraz wydawnictwa Sztuka.

Marię Chrząszczową, dokumentującą przed- i powojenną Warszawę, interesują nie tylko ruiny i place budów. Mówiąc o odbudowie i nowej jakości życia w Polsce, Chrząszczowa fotografuje także całe spektrum zjawisk życia społecznego. W odpowiednich proporcjach pojawia się człowiek pracujący, człowiek „ukulturalniający się” i człowiek wypoczywający – harcerska drużyna pośród lesistych pagórków, wiejska rodzina, robotnice z huty kryształów, koncert fortepianowy dla uczniów szkoły podstawowej. Wśród wybranych kadrów nie sposób odnaleźć estetykę propagandową – co dowodzi, że Chrząszczowa skupiała się na człowieku fotografowanym jako podmiocie, a nie pretekście do kompozycji.

Zorganizowane przez Polski Związek Piłki Siatkowej kolonie letnie w kaszubskiej wsi Chmielno stały się kolejnym tematem dla Marii Chrząszczowej. W sielskim reportażu o wypoczynku wśród jezior Kaszubskiego Parku Krajobrazowego przedstawia nie tylko wypoczynek i rekreację, ale także malowniczość pejzażu.